درد عصب صورتی، دردی شدید و ناگهانی است که در ناحیه صورت احساس میشود.
علائم:
علامت اصلی درد عصب صورت، احساس دردی به صورت فرورفتن چیزی نوک تیز در پوست است. درد تقریبا همیشه در یک طرف صورت احساس میشود، هر چند که در موارد نادر بیمار آن را در دو سوی صورت هم احساس می‌کند. درد می‌تواند در فک پایین، فک بالا، گونه و در موارد کمتر چشم و پیشانی و هر بار از چند ثانیه تا دو دقیقه احساس شود. بقیه را در ادامه مطلب بخوانید
علاوه بر این، ممکن است
· خارش یا بی‌حسی صورت پیش از شروع درد
· احساس درد یا سوزش جزئی در صورت حمله بیماری
وجود داشته باشد. ممکن است روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها درد به طور منظم و زمان معین به سراغ بیمار آید. گاه به ندرت، ممکن است بیمار در یک روز یک صد بار هم احساس درد کند. برخی از بیماران احساس درد مبهمی همواره در ناحیه معینی داشته باشد. از سوی دیگر، این امکان نیز وجود دارد که درد برای ماه‌ها و سال‌ها به کلی ناپدید شود.
شروع کننده‌های درد عصبی صورت:
برخی کارها یا حرکات مانند:
· سخن گفتن
· لبخند زدن
· جویدن
· مسواک کردن دندان‌ها
· یک نوازش ملایم
· اصلاح کردن صورت
· بلعیدن
· یک نسیم خنک
· و حرکات سر
می‌توانند موجب شروع درد شوند. زندگی با درد عصب صورتی می‌تواند گاه بسیار دشوار بوده و بیمار از کارهایی مانند شستشو، اصلاح صورت یا حتی خوردن غذا هراس داشته باشد. از این رو، افسردگی یکی از عوارض احتمالی این بیماری است.
درد غیرمعمول عصب صورتی: منظور از غیرمعمول، نامنظم یا غیرعادی است. در این صورت، مثلا بیمار دچار دردهای طولانی در فواصل بین حملات بیماری است، یا بیمار احساس ضربان، درد یا سوزش دارد. این نوع درد عصب صورتی، زیاد به درمان پاسخ نمی‌دهد.
علل:
هر چند علت دقیق بیماری همیشه معلوم و مشخص نیست، ولی بیشتر موارد بیماری ناشی از فشار بر عصب صورتی یا بیماری زمینه‌ای دیگری است.
عصب صورتی: عصب صورتی (یا عصب سه شاخه یا عصب پنجم جمجمه) بزرگتری عصب داخل جمجمه به شمار رفته و در هر طرف صورت یکی از آن وجود دارد. هر عصب همان طور که از اسم آن برمی‌آید، به سه شاخه تقسیم میشود:
· شاخه بالایی (چشمی) که به پوست بالای چشم‌ها، پیشانی و جلوی سر می‌رود
· شاخه میانی (فک بالا) که به پوست گونه‌ها، دو سوی بینی، فک بالایی، دندان‌ها و لثه‌ها می‌رود
· شاخه پایینی (فک پایین) که به پوست فک پایین، دندان‌ها و لثه‌ها می‌رود
شاخه‌های عصب صورتی، احساس درد و لمس صورت، دندان‌ها و دهان را به مغز می‌برند. درد عصب صورتی، شامل یک یا چند تا از این شاخه‌ها میشود، ولی شاخه فک پایین بیشتر و شاخه چشم کمتر دچار این عارضه می‌شوند.
فشار بر روی عصب صورتی
بنا بر شواهد، علت در 80 تا 90 درصد موارد فشاری است که بر عصب صورت در نزدیکی محل ورود آن به ساقه مغز (پایین‌ترین بخش مغز که با نخاغ یکی میشود) وارد میشود. در یکی از بررسی معلوم شد که فشار بر عصب در 64 درصد موارد از سرخرک و در 36 درصد بقیه از ورید بود. به نظر می‌رسد، همین فشار باعث به جریان افتادن علائم الکتریکی غیرقابل کنترل در مسیر عصب و نهایتا احساس دردهای خنجری در صورت میشود.
از علل دیگر میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
· تومور (وجود توده)
· کیست
· بیماری به نام اسکلروز مولتیپل که بیماری مزمن سیستم عصبی (مغز و نخاع) انسان است
شروع کننده‌ها:
درد عصب صورتی، می‌تواند توسط برخی عوامل شروع یا بدتر شود که با پرهیز از آن عوامل می‌تواند مانع بروز یا وخامت بیماری شد. برای مثال، ممکن است باد یا حتی نسیمی در اتاق آغازگر این درد شود. در این صورت، لازم است از نشستن در کنار پنجره یا در مسیر باد دستگاه‌های خنک کننده پرهیز شود و یا در هوای آزاد (در باد شدید) از شال گردن استفاده شود. نوشابه‌های سرد یا داغ نیز ممکن است آغازگر درد باشند. در این موارد استفاده از نی برای نوشیدن می‌تواند مفید بوده و مانع از تماس مستقیم آن‌ها با نواحی دردناک دهان شود.
تشخیص:
از آن جا که درد عصب صورتی اغلب در ناحیه فک‌ها، دندان‌ها یا لثه‌ها احساس میشود، معمولا این افراد نخست به دندان‌پزشکان مراجعه می‌کنند و همین گاه می‌تواند تشخیص را به تاخیر اندازد. در صورت مراجعه به پزشک، نخست نواحی
· گردن
· گوش‌ها
· دهان
· دندان‌ها
· و مفصل فک پایین
مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرند، تا محل دقیق درد مشخص شود. قدم اول رد کردن بیماری‌های دیگری است که ممکن است علائم مشابه ایجاد کنند، مانند:
· عفونت یا شکستن دندان‌ها
· میگرن
· درد مفصل فک پایین
· بیماری به نام التهاب شریان گیجگاهی که بیماری خطرناکی است و ممکن است موجب التهاب شریان گیجگاهی و نهایتا کوری یا سکته مغزی شود
· درد عصب صورت در نتیجه آسیب (ناشی از ضربه یا حوادث)
· درد مداوم صورت بدون علت مشخص
این بیماری در افراد کمتر از 40 سال شایع نیست و در صورت مشاهده آن در این سن و سال بررسی علل احتمالی دیگر ضرورت می‌یابد.
اسکن ام آر آی
این اسکن به خوبی محل فشار بر عصب را نشان می‌دهد. علاوه بر این، علل احتمالی دیگر (که 5 تا 10 درصد موارد را شامل میشود) را نیز میتوان به کمک ام آر آی رد کرد.
اسکلروز مولتیپل (ام اس)
حدود 1 تا 5 درصد کسانی که مبتلا به بیماری ام اس هستند، ممکن است دچار درد عصب صورت شوند. علائم مرتبط با این بیماری عبارتند از:
· سرگیجه
· حرکات و هماهنگی عضلانی ناپایدار و نامطمئن
· ضعف بینایی
· تغییرات دید که یک طرفه است
در موارد شک و تردید، میتوان از ام آر آی کمک گرفت.
درمان:
داروها می‌توانند درد را به طور موقت از بین ببرند. اما کسانی که استفاده از داروها در آن‌ها موثر نیست با بیماری‌شان رو به وخامت است، ممکن است تحت عمل جراحی قرار گیرند. معمول‌ترین داروها، همان‌هایی هستند که برای رفع تشنج تجویز می‌شوند. این داروها جریان تکانه‌های الکتریکی در عصب را کند کرده و از توانایی آن‌ها در انتقال درد می‌کاهند. مسکن‌های معمولی مانند استامینوفن کاربردی ندارند. از داروهایی که بیشترین کاربرد را دارند، میتوان کاربامازپین یا گاباپنتین را نام برد.
کاربامازپین معمولا برای درمان تشنج به کار می‌رود، ولی می‌تواند در درمان درد عصب صورتی نیز موثر باشد. مصرف آن با روزانه یک یا دو بار آغاز شود، ولی برخی نیاز به دوزهای بالاتر دارند. مصرف کاربامازپین برخی عوارض جانبی در پی دارد که می‌تواند استفاده از آن را در برخی به ویژه افراد مسن دشوار سازد. عوارض بسیار شایع این دارو عبارتند از:
· تهوع و استفراغ
· سرگیجه
· خستگی
· دشواری کنترل حرکات
· کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون (که نقش مهمی در مبارزه با عفونت دارند)
· تغییرات در سطح آنزیم‌های کبد (که در سوخت و ساز بدن نقش دارند)
عوارض کمتر شایع کاربامازپین که در کمتر از 10 درصد موارد دیده می‌شوند، عبارتند از:
· احتمال کبود شدن پوست و خونریزی
· جمع شدن مایعات در بدن (بیمار قادربه ادرار کردن به طور طبیعی نیست)
· افزایش وزن
· گیجی
· سردرد
· تاری دید یا دوبینی
· خشکی دهان
و عوارض غیرشایع دارو:
· حرکات غیرقابل کنترل مانند لرزش اندام‌ها
· حرکات غیرطبیعی چشم‌ها
· اسهال
· یبوست
در ضمن داروهای ضدتشنج با افکار خودآزاری یا خودکشی نیز همراه بوده‌اند. از این رو، اگر خودتان یا نزدیکان‌تان از این داروها استفاده می‌کنید، در صورت مشاهده چنین افکاری بلافاصله آن را با پزشک در میان گذارید.
در صورت مشاهده موارد زیر نیز باید به متخصص مراجعه کنید:
· احساس درد در فاصله بین حملات درد عصب صورت
· چنانچه هر حس دیگری تحت تاثیر قرار گرفته باشد
· داروهای ضدتشنج اثری در تسکین درد ندارند
· مصرف داروهای ضدتشنج عوارض جانبی شدیدی را به دنبال دارد
· سن بیمار کمتر از 40 سال است
· بیمار نمی‌خواهد برای همیشه دارو مصرف کند