آسیب طناب نخاعی از عوامل مهم اختلالات حسی، حرکتی، دستگاه ادراری و یا ترکیبی از این موارد است. تصادفات اتومبیل شایع ترین علت آسیب های طناب نخاعی هستند. ضربه های وارد بر ستون مهره ای ممکن است باعث آسیب نخاع،ریشه اعصاب نخاعی و یا هر دو شود.
در مورد اعمال حرکتى ممکن است ضعف اندام یا فلج یک اندام و آسیب نورون حرکتی فوقانی (UMN) یا نورون حرکتی تحتانی (LMN) وجود داشته باشد و در مورد اعمال حسى ممکن است فقدان حس، کاهش حس، افزایش حساسیت یا احساسهاى غیر طبیعى نظیر احساس سوزش یا کرختى بروز کند.
آسیب شدید طناب نخاعی نسبتا ناشایع است،اما ازنظر عواقب خود حالت تحلیل برنده و طولانی مدت دارد،زیرا این ضایعه در اغلب موارد افراد جوانتر از 30 سال را گرفتار می سازد
علت ها و دلایل
آسیب های طناب نخاعی ازنظر سبب شناسی(اتیولوژی) می تواند به دو گروه کلی تقسیم شود:
-آسیب های ضربه ای
-آسیب های غیرضربه ای
آسیب های ضربه ای
بیشتر آسیب های طناب نخاعی از نوع ضربه ای است.بسیاری از شکستگی ها در ناحیه ستون فقرات به دنبال تصادفات،ممکن است منجربه ضایعه نخاع نیز گردد.گاهی ضایعه نخاعی به دلیل کشیدگی نخاع ایجاد می گردد.به طورکلی اثرات عوامل ضربه ای که احتمال آسیب نخاعی را به همراه دارند شامل موارد زیر است:
1-شکستگی در ناحیه ستون مهره ها
2-دررفتگی های ستون فقرات
3-شکستگی همراه با دررفتگی در ستون مهره ها
4-آسیب حاد دیسک بین مهره ای
5-صدمات عروقی به دنبال ضربه(تروما)
6-زخم های شدید
موارد فوق معمولا به هنگام تصادفات جاده ای(به ویژه چپ کردن اتومبیل) و سانحه با موتورسیکلت،حرکات ورزشی شدید،زخم ها ی نفوذی گلوله،سقوط از ارتفاعات و ضربه های ناشی از چاقو ایجاد می گردد.
آسیب های غیرضربه ای
این عوامل میزان کمتری از صدمات طناب نخاعی را ایجاد می کنند که حدود 30% تخمین زده می شوند.بسیاری از عوامل غیرضربه ای آسیب نخاعی شامل:
1-فتق دیسک بین مهره ای
2-لغزش مهره
3-تنگی مجرای نخاعی
4-مشکلات عروقی
5-بیماری ها(مثلا اسپینابیفیدا،آمیوتروفیک لترال اسکلروزیس،سیرنگومیلی،میلیت عرضی،بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس و غیرو)
6-تومورهای ناحیه ستون فقرات
7-آرتروز شدید در ناحیه ستون مهره ها
8-عفونت ها
الگوهای آسیب طناب نخاعی
آسیب نخاعی به صورت کامل(Complete) یا ناکامل(Incomplete) است.توصیف این الگوها در زیر بیان شده است.
ضایعات کامل
در یک ضایعه کامل(Complete lesion)،عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح ضایعه وجود ندارد.آسیب کامل بیشتر درارتباط با قطع عرضی نخاع ،صدمات عروقی شدید،کشش های طولی طناب نخاعی و یا فشارهای شدید به نخاع است.در ضایعات کامل به دلیل قطع ارتباط نخاع با مغز،ادراک حسی و کنترل حرکتی فرد مختل شده و در این موارد پیش آگهی جهت برگشت عملکرد حسی-حرکتی ضعیف است.
ضایعات ناکامل
ضایعات ناکامل(Incomplete lesions) درصورت وجود و حفظ قسمتی از عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح آسیب مشخص می شود.اگر برگشت عملکردهای حسی یا حرکتی سریع باشد،پیش آگهی ازنظر بهبود عصبی نیز خوب خواهد بود.
انواع ضایعات ناکامل نخاعی
مهمترین سندرم های آسیب ناکامل نخاعی عبارتنداز:
-سندرم براون سکوارد
-سندرم طناب پیشین(قدامی)
-سندرم طناب مرکزی
-سندرم طناب پسین(خلفی)
سطح آسیب
طناب نخاعی از زیر پیاز نخاع(بصل النخاع) در ناحیه سوراخ پس سری شروع می شود و انتهای آن در سطح مهره اول یا دوم کمری است.بنابراین،طول نخاع نسبت به ستون فقرات کوتاهتر است(حدود 25 سانتی متر).به انتهایی ترین قسمت طناب نخاعی به دلیل مخروطی بودن، مخروط انتهایی می نامند.
ریشه های اعصاب کمری و خاجی که از طناب نخاعی منشعب می شوند،نسبت به سایر ریشه های اعصاب نخاعی مسیر بیشتری را طی می کنند.ازطرفی چون این ریشه ها(ریشه های کمری و خاجی) به صورت دم اسب از نخاع خارج می شوند،ناحیه ای را ایجاد می کنند که منطقه دم اسبی می نامند.
امکان آسیب نخاع در هر سطحی از طناب نخاعی وجود دارد.احتمال آسیب در دو ناحیه C6-C7 و T12-L1 بیشتر از سایر نواحی طناب نخاعی است که علت آن تحرک زیاد یک قسمت و ثبات( تحرک کمتر)در ناحیه دیگر است.ضایعات ناکامل نخاع در اثر ضربات وارده به طناب نخاعی در ناحیه گردن(سرویکال) شیوع بیشتری در مقایسه با قسمت سینه ای(توراسیک) دارد.
اگر ضایعه نخاعی در سطح گردنی باشد، با توجه به شدت آسیب باعث ایجاد ضعف(Paresis) اندامها یا فلج چهار اندام می گردد.ضایعه در سطح سینه ای یا ناحیه کمری منجربه ضعف اندامهای تحتانی یا فلج اندامهای تحتانی می شود.
آسیب های رشته های دم اسبینمای بالینی ویژه ای بصورت فلج شل دو پا،بی اختیاری ادرار و مدفوع و همچنین بی حسی نسبت به درد و حرارت در ناحیه زینی(Saddle anesthesia) ایجاد می کنند.آسیب به منطقه دم اسبی یک ضایعه نورون حرکتی تحتانی است.
علائم،نشانه ها و عوارض
علایم و عوارض یک آسیب نخاعی ممکن است درارتباط با یک یا چند مورد از مشکلات ذیل باشد:
1-اختلالات حسی
2-مشکلات حرکتی
3-درد
4-تشدید بازتاب ها(رفلکس ها)بعد از مرحله شوک نخاعی در ناحیه زیر آسیب نخاعی(در ضایعات نورون حرکتی فوقانی)
5-مشکلات ادراری و احشایی
6-اختلال در دستگاه تنفسی
8-احتمال افت فشار خون در وضعیت ایستاده.زمانیکه بیمار از یک وضعیت افقی به حالت عمودی قرار می گیرد ممکن است دچار افت فشار خون شود که به آن هایپوتنشن وضعیتی می گویند.
9-احتمال افزایش بازتاب اتونوم(هیپررفلکسی یا دیس رفلکسی اتونومیک)بعد از مرحله شوک نخاعی
10-امکان وجود مشکلاتی جهت تنظیم دمای بدن
11-زخم های بستر یا فشاری
12-عفونت ادراری
13-ترومبوز وریدی عمقی.بی حرکتی اندام ها از عوامل مهم اختلال در سیستم وریدی است و احتمال ایجاد ترومبوز وریدی عمقی(DVT) را افزایش می دهد.درصورت عدم درمان ترومبوز وریدی عمقی،احتمال آمبولی ریوی که با خطر مرگ همراه است نیز وجود دارد.
14-احتمال آمبولی ریه
15-مشکلات متابولیکی
16-پوکی استخوان در زیر سطح ضایعه
17-احتمال استخوان سازی غیر طبیعی در بافت نرم اطراف مفصل در زیر ناحیه آسیب(به خصوص در مفصل ران)
18-اختلالات عضلانی و مفصلی
19-اشکال در تنظیم درجه حرارت بدن
20-مشکلات روحی
راه ها و روش های درمان
بیماران با آسیب نخاعی ممکن است به درمان های ذیل نیاز داشته باشند:
1-درمان های اورژانسی جهت جلوگیری از آسیب بیشتر و انجام اقدامات پزشکی اولیه(مثلا حفظ تهویه و جریان خون مناسب)
2-جراحی در مواردی که لازم باشد(مثلا ثابت کردن قطعات شکسته)
3-درمان های دارویی
4-درمان اختلالات مثانه و روده
5-مراقبت پوستی جهت پیشگیری از ایجاد زخم بستر
6-درمان توانبخشی( شامل فیزیوتراپی و کاردرمانی) در اولین فرصتی که توسط پزشک تعیین می شود.
7-استفاده از وسایل کمکی جهت تسهیل در راه اندازی بیمار با توجه به شرایط
8-گاهی درمان روانپزشکی و مشاوره روانشناسی در بعضی از بیماران لازم است.